PARNITHA-B, SPILEO PANOS

Η Πάρνηθα στην αρχαιότητα, Β΄ τόμος

Το Σπήλαιο των Νυμφών και του Πάνα

Το Σπήλαιο των Νυμφών και του Πάνα στην Πάρνηθα ήταν γνωστό από πάντα στους κατοίκους της Χασιάς και ονομαζόταν λυχνοσπηλιά ή λυχνότρουπα, ή Σπέλα Λυχναρίτε ή Λυχναρίτεζα στην τότε ελληνοαρβανίτικη διάλεκτο της περιοχής. Στην περιοχή επίσης διαπιστώνεται ότι διασώθηκαν ως σήμερα πλήθος αρχαία τοπωνύμια, με χαρακτηριστικότερο το όνομα Κρο-ι-Πάνες, Πηγή των Πανών, για θεοκρίτειο τόπο με πηγές κοντά στο σπήλαιο.

Η συστηματική μελέτη των αρχαίων πηγών σχετικά με το «Νυμφαίο και Πανείο των Φυλασίων» και τους γύρω τόπους, μάλιστα αρκετών που δεν έχει εντοπίσει ως σήμερα η σχετική βιβλιογραφία, συνδυασμένη με την επιτόπια ορειβατική εξέταση της νοτιοδυτικής Πάρνηθας, μας επιτρέπει να διαπιστώσουμε μια πλουσιότατη αρχαία παρουσία, μα και να υποδείξουμε σχεδόν ανεπισφαλώς το πού ακριβώς διαδραματίζεται το έργο του Μένανδρου Δύσκολος.

Σχετικά με το σπήλαιο και τη γύρω περιοχή εξετάζονται επίσης κείμενα των Ε. Ντόντγουελ (1819), Λ. Ρος (1848), Α. Κορδέλλα (1879), Χ.Γκ. Λόλινγκ (1880), Α. Μιλχόφερ (1895-1900), του αρχαιολόγου Ανδρέα Σκιά που διενέργησε τις ανασκαφές στο σπήλαιο (1900-1901) και του Κ. Ρωμαίου που μελέτησε και δημοσίευσε τα ευρήματα (1905-1906).

Ανθρωποθυσία στο σπήλαιο;

Η ανακάλυψη από τον Α. Σκιά στο σπήλαιο δύο σκελετών που σύμφωνα με τον ίδιο δεν συνοδεύονταν από ενδείξεις κανονικής ταφής και αναγόνται στην εποχή πριν τους Περσικούς πολέμους, εγείρει την υποψία ανθρωποθυσίας. Μετά από εξονυχιστική έρευνα στις αρχαίες κειμενικές πηγές για φήμες περί ανθρωποθυσιών στην Αττική κατά την εποχή των Μηδικών και νωρίτερα, ο συγγραφέας καταλήγει στη βάσιμη υπόθεση ότι οι δύο σκελετοί ανήκουν στους νεαρούς Κρατίνο και Κτησίβιο ή Αριστόδημο, που σύμφωνα με αρχαίους συγγραφείς θυσιάστηκαν από τον Κρητικό σοφό Επιμενίδη, όταν κλήθηκε για να καθάρει την Αττική από το Κυλώνειο Άγος.

Η υπόθεση όμως τούτη εγείρει ένα ακόμα ζήτημα: Τα ιερά εκστασιακά μέσα, ουσίες που μεταχειρίζονταν οι αρχαίοι Έλληνες με πρόσχημα την «κάθαρσιν» του οργανισμού πριν από σπουδαίες ιεροπραξίες, εγκοιμήσεις σε ιερά και σε σπήλαια κ.λπ., χρησιμοποιώντας φυτά της ελληνικής φύσης με φαρμακευτική αλλά και ψυχοτροπική δράση. Ο Επιμενίδης μεταξύ άλλων φημιζόταν για την ανακάλυψη και τη χρήση ενός φυτικού σκευάσματος που του επέτρεπε να διαβιεί πολλές μέρες άσιτος κατά τις εγκοιμήσεις του σε ιερά σπήλαια, την Επιμενίδεια άλιμο. Όμως, η έρευνα του Σ. Καρυδάκη αποδεικνύει ότι αλίμους και άδιψες τροφές, σκευάσματα φυτικά με ποικίλα συστατικά, χρησιμοποιούνταν από παλιά στον ελληνικό χώρο με δύο διαφορετικούς σκοπούς:

1. Την επιβίωση με ελάχιστα μέσα σε περιόδους λιμού, πολιορκιών κ.λπ. μέσω της παρασκευής «υπερτροφών», χαπιών μεγέθους ελιάς, με βάση ευπόριστα φυτά, βολβούς, ρίζες, σπόρους της ελληνικής γης. Τα χάπια αυτά περιέκλειαν αρκετή ενέργεια και διατροφική δύναμη ώστε δύο ή τρία ημερησίως να διατηρήσουν ακατάβλητο έναν ανθρώπινο οργανισμό, απείναστο και αδίψαστο.
2. Οι ίδιες άλιμοι, με τη συνταγή τους εμπλουτισμένη με φυτά που μελετώνται στο άλμπουμ λεπτομερειακά οι ψυχοτροπικές τους ιδιότητες σύμφωνα με την αρχαία ελληνική ιατρική και φαρμακολογία, μα και με βάση τις σύγχρονες επιστημονικές έρευνες, χρησιμοποιούνταν σε περιπτώσεις εγκοιμήσεων σε ναούς και ιερά σπήλαια, κυρίως πολυήμερων, για προφητικά ή θεραπευτικά όνειρα, για μαντείες και εκστασιακές ιεροπραξίες, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ύπνωση ή εναλλακτικά η υπερδιέγερση, να παρέχεται στο σώμα η απαραίτητη για την επιβίωση ενέργεια χωρίς λήψη άλλων τροφών μα και, κυρίως, να δημιουργείται στην ψυχή και στον νου η απαραίτητη μεταβολή της συνειδησιακής λειτουργίας που απαιτείται για την έκσταση και την προφητεία.

Η μελέτη των αλίμων καθώς και των, φυτικών κυρίως, παρασκευασμάτων που χρησιμοποιούνταν από τους αρχαίους Έλληνες σε καθάρσεις και ιεροπραξίες σύμφωνα με τις αρχαίες κειμενικές πηγές, ανοίγει ένα μέγιστο κεφάλαιο στη γνώση μας για την αρχαία Ελλάδα, με το οποίο ασχολείται ερευνητικά από χρόνια ο Σ. Καρυδάκης: Των ουσιών που χρησιμοποιούνταν στα μαντεία και στα Μυστήρια, Διονυσιακά, Ελευσίνια, Ορφικά κ.λπ., όχι μόνο από τους ιερείς και τους μάντες, μα και από τους συμμετέχοντες. Αλλά αυτό είναι αλλουνού (αρχαίου) παπά βαγγέλια…